Over de psychologie van het kiezen

© Thron Ullberg

De gerenommeerde Britse econome Noreena Hertz presenteerde in een panelgesprek met Joël De Ceulaer van Knack haar nieuwste boek Eyes wide open. Daarin staat de manier waarop mensen beslissingen nemen centraal.

Onze keuzes zijn vaak minder rationeel dan we zelf denken. Om die stelling te staven vuurde Hertz het ene na het andere weetje af op het publiek: “Wie vermoeid is, neemt beslissingen zoals iemand die te veel gedronken heeft. Wanneer we tijdens het werken afgeleid worden door bijvoorbeeld een sms of een mail, duurt het twintig minuten vooraleer we hetzelfde niveau van concentratie bereiken als voordien. Rechters oordelen strenger met een lege maag, dan wanneer ze net gegeten hebben. Het vinden van confirmerende informatie die onze bestaande overtuigingen bevestigt, zorgt voor eenzelfde dopamineshot als het eten van chocolade of het hebben van seks.” Op die manier miste het gesprek soms diepgang en een duidelijke richting. Ook de voortdurend verspringende onderwerpen die De Ceulaer aanbracht, kwamen de continuïteit van het gesprek niet altijd ten goede.

Voor een econome is het niet voor de hand liggend om zich toe te spitsen op de psychologie van het kiezen. Daarover vertelde Hertz: “Ik wil een symbiose realiseren tussen politiek, economie en maatschappij. De geïntegreerde benadering van psychologie en economie kan daarbij helpen. Doordat de economische wetenschap te veel focust op al wat meetbaar is, heeft ze gefaald in het verklaren van belangrijke basisconcepten van de samenleving. Als student al had ik intellectuele problemen met de deducties en simplificaties van de wereld, die aan de belangrijkste economische theorieën ten grondslag liggen.”

“Confirmerende informatie zorgt voor eenzelfde dopamine-shot als seks”

Centraal in Hertz’ visie staat de overdaad aan informatie waarmee we in de 21ste eeuw te kampen hebben: “We voelen ons allemaal overladen met de constante stroom aan informatie. Soms kan het helpen om ons los te koppelen van het internet. Toen ik dit boek schreef, was ik bijvoorbeeld permanent niet bereikbaar op kantoor, zodat ik me beter kon concentreren.” Met haar boek vol tips and tricks wil Hertz de lezer wapenen tegen ondoordachte beslissingen. “Bij belangrijke keuzes moeten we onze kansen op succes verhogen en tegelijkertijd de onzekerheid en chaos aanvaarden. Daarvoor helpt het om realistisch te zijn in onze verwachtingen. We moeten beseffen waar we controle over kunnen uitoefenen en durven te loslaten wat buiten ons bereik ligt.” Misschien wel de belangrijkste boodschap die ze daarbij uitdraagt, is dat we zeer voorzichtig moeten zijn met ons vertrouwen in experten. Iedereen is feilbaar en niemand heeft de waarheid in pacht. Maar een verhoogd bewustzijn van de menselijke beperkingen betekent ook dat we onze eigen overtuigingen en gevoelens steeds in vraag moeten stellen en niet blind mogen volgen.

Hertz heeft ongetwijfeld meer in haar mars. Het is dan ook jammer dat ze met de psychologie van besluitvorming haar favoriete terrein verlaat. Als onvermoeibare criticus van het ongebreidelde marktdenken en het neoliberalisme wist ze vroeger veel meer gevoelige snaren te raken, dan met de psychologische weetjes en fait divers waarmee ze vandaag de dag uitpakt. Niet dat ze geen interessante denkmechanismen aanhaalt, maar ze komt niet verder dan nog maar eens aantonen wat iedereen al lang wist: de rationele mens bestaat niet.