FFG16: Voyage of Time
De eerste documentaire van Hollywoods bekendste mysticus Terrence Malick neemt kosmische proporties aan, maar staart tegelijkertijd te veel naar de eigen navel. Tot de verbeelding sprekende natuurbeelden worden nodeloos verzwaard met metafysische platitudes.
Er bestaan twee soorten mensen wanneer het op de monumentale kleurdoeken van Mark Rothko aankomt. Er zijn diegenen die ze als een ware spirituele ervaring beschouwen en zich urenlang in de subtiele kleurschakeringen kunnen verliezen. Er zijn diegenen die het ongeveer net zo interessant vinden als het klinkt: naar droge verf kijken. En dan is er de derde categorie van diegenen die zich op galerierecepties tot de eerste groep rekenen, maar feitelijk tot de tweede behoren. Welke groep zich in de meerderheid bevindt, laten we in het midden. Dat is niet anders voor de spaarzame, trage en poëtische cinema van Terrence Malick. Zij die bij zijn vorige films al halverwege in slaap vielen, zijn hier volledig aan het verkeerde adres, aangezien de regisseur voor zijn nieuwste film voluit de kaart van zijn stokpaardjes trekt en elk narratief verlaat voor uitgebreide filosofische bespiegelingen over het universum, het leven en de werking van de tijd.
Sterrennevels en lichtbrengers
Dat opzet levert een indrukwekkende reeks beelden op. In min of meer chronologische volgorde zien we in magistrale breedbeeldcinema mistige nevels opdoemen te midden een inktzwarte achtergrond die zich tot de allereerste sterren vormen, fantastische veelkleurige sterrenstelsels in een plots helder verlicht heelal, en de eerste tekenen van leven bij eencellige organismen in een omgeving die erg sterk gelijkt op de ruimtebeelden van net daarvoor. Het mooiste is dat vaak niet duidelijk is welke beelden van National Geographic en de NASA komen en welke door de computer gegenereerd zijn. De impliciete boodschap daarbij zijnde dat de natuur vooralsnog de mooiste wonderen kan voortbrengen. Het geheel komt over als een natuurwetenschappelijke documentaire, minus de didactische uitleg van Sir David Attenborough en plus een Cate Blanchett die zich verliest in metafysische bespiegelingen gericht tot een niet nader genoemde ‘Mother’. Om een idee te geven van de antwoordloze vragen die ze zich stelt: “Who are you, life giver? Light bringer?” Een uur later is ze nog altijd bezig: “All life. Giver of good. Creating yourself. In ever-changing shapes. You give. Without asking.” Het is onduidelijk welke moeder daarbij precies bedoeld wordt. Moeder Natuur? Gaia? Het universum an sich? Freuds moeder? Malicks voice-over heeft de intentie diepgaand te klinken, maar dat is in deze film zodanig contextloos en overmatig gepolijst dat het overkomt als een doelloos, vaag en zwak gedefinieerd pantheïsme.
Overarching majesty of the world
De Amerikaanse filmcriticus Roger Ebert wist de terugkerende boodschap in Malicks films samen te vatten: “Human lives diminish beneath the overarching majesty of the world.” In zijn vorige films werkten zijn transcendente reflecties omdat ze gegrond waren in een persoonlijk en menselijk verhaal. ‘The Tree of Life’ uit 2011 handelt in essentie over hetzelfde — het twintig minuten durende segment over de geboorte van het universum in die film is in feite een kortere versie van deze film, identieke shots incluis — maar net omdat ze daar vanuit een individueel perspectief vertrok, werkte de traditionele Malick voice-over beter. Hier is het omgekeerde het geval. Brede HD-beelden van het universum worden afgewisseld met korrelige gsm-beelden van Aziatische offerfeesten, armoede in Amerika en Israëlische soldaten in een Palestijns vluchtelingenkamp. Als om de kijker eraan te herinneren dat er in het universum ook wel nog mensen bestaan. Malick focust te hard op zijn eigen metafysische obsessies waardoor zijn traditionele boodschap verwordt tot ‘Storytelling diminishes beneath the overarching majesty of the world’.
Visueel gedicht
Het is fout om ‘Voyage of Time’ te zien als een film of als een natuurdocumentaire. Meer dan dat is het een filmessay in prachtige visuele poëzie onder de tonen van een bijzonder smaakvolle soundtrack. De taal van een vertelstem is daarbij volstrekt overbodig en zelfs storend. Wie een filosofische dramafilm wil zien, kan altijd nog eens ‘The Tree of Life’ of ‘Badlands’ opzetten.