Witte bloedcellen 2.0

Voorlopig zit de therapie nog in experimentele fase, maar al enkele patiënten zij n dankzij immunotherapie kankervrij. We gingen langs bij dokter Christof Vulsteke, oncoloog in het A.Z. Maria Middelares, voor meer info.

Geniepige ambetanterikskes

Dat kankercellen lastige beestjes zijn, ondervinden we helaas dagelijks. In 2012 werden 14,1 miljoen mensen met die lastposten geconfronteerd, 8,2 miljoen verloren er het leven aan. Waarom is dit gespuis zo succesvol in het corrumperen van het lichaam, hoor ik u vragen? Omdat ze verdomd sluw zijn. Het politiekorps van het menselijk lichaam, de witte bloedcellen, bezit de taak mogelijke bedreigingen zoals virussen, bacteriën en natuurlijk ook kwaadaardige kankercellen op te sporen. Maar sommige kankercellen zijn regelrechte boefjes. Door een stof af te scheiden die werkt als een doek ether over de mond, verdooft dat stelletje bandieten stilletjes de witte bloedcellen om vervolgens in het lymfesysteem te belanden. Eénmaal in het lymfesysteem verspreiden ze zich zo snel mogelijk in alle hoekjes en kantjes die het lichaam te bieden heeft. De mens, die dit hele gedoe aan den lijve ondervindt, krijgt op dit punt van de arts te horen dat de kanker is gemetastaseerd (of in het Algemeen Beschaafd Nederlands: verspreid, red.)

Immuunceltherapie, oud verhaal met nieuwe glans

Wat in hemelsnaam is immuunceltherapie, zei u? Laat mij u verlichten, onwetende ziel. Immuunceltherapie is slechts een aspect van het meer overkoepelende vakgebied immunotherapie. Maar het onderzoek waarbij op één na alle proefpersonen – terminale patiënten – genezen zijn, testte immuunceltherapie uit, dus beginnen we daarmee.

Voor immuunceltherapie hebben we een speciaal soort witte bloedcellen nodig, namelijk de genetisch gemanipuleerde witte bloedcellen – met andere woorden de robocops van het politiekorps. De witte bloedcellen worden van de patiënt geoogst en zo aangepast dat ze de stof die kankercellen uitscheiden, herkennen en daarop afgaan. De aangepaste bloedcellen worden in vitro vermenigvuldigd en zijn dan klaar om hun strijd verder te zetten in het lichaam. Deze therapie zit nog in onderzoeksfase, maar is niet de enige piste die goede resultaten oplevert.

De tweede mogelijkheid is immunotherapie. Hierbij krijgt de patiënt een immuniteitsbooster toegediend. Deze stof zorgt ervoor dat het eigen immuniteitssysteem extra waakzaam wordt waardoor het stofje van de geniepige kankercellen de witte bloedcellen niet meer stil legt. Doordat de eigen immuniteit niet meer gehinderd wordt, worden kankercellen vernietigd. Deze therapie is geen nieuw verhaal en bestaat reeds enkele jaren, maar pas nu worden de immuniteitsboosters minder toxisch zodat het enig nut heeft om ze te gebruiken.

Het derde type immunotherapie is het vaccin, dat ervoor zou moeten zorgen dat kankercellen beter zichtbaar worden voor het immuunsysteem en zo meteen een sterke reactie uitlokken. Zo zouden de eerste kankercellen meteen al in de kiem gesmoord worden. Helaas laten de resultaten tot op heden te wensen over – er is dus nog geen werkend vaccin ontwikkeld.

Immuunsysteem of drama queen?

Hoewel de therapieën niet allemaal even ver staan, lijken ze een mogelijk succesverhaal. Toch is er een keerzijde. Want ja, ook een onoverwinbaar immuniteitssysteem heeft zijn nadelen. Zoals sommige hooikoortspatiënten onder ons wel zullen weten, zijn klachten zoals een kriebelende neus en tranende ogen te wijten aan een te ijverig immuunsysteem dat onschuldige pollen van bomen en bloemetjes ook als vijand gaat zien en gaat willen vernietigen. Om zulke misstappen te voorkomen zit er een natuurlijk stopmechanisme in het lichaam dat het immuunsysteem tot bedaren brengt als er geen gevaar is. Wanneer er aan dit mechanisme gesleuteld wordt, zoals bij immunotherapie, wordt het immuunsysteem een overreactive bitch en keert het zich naast het vernietigen van kankercellen ook tegen het eigen lichaam – alles wat haar niet aanstaat moet dood. De gevolgen hiervan gaan veel verder dan een kriebelende neus: zo’n zestien percent van de patiënten die immunotherapie krijgen, worden
gehospitaliseerd met ernstige klachten zoals leverontsteking, darmontsteking met hevige diarree en ontstekingen in de hersenen die voor hormoonproblemen kunnen zorgen. Thanks, immuunsysteem.

Ook een onoverwinbaar immuniteitssysteem heeft zijn nadelen

Gewelddadige bloedcellen of chemo?

Leveronsteking, hevige diarree, hormoonproblemen ... Het is zeker
geen pretje, maar toch zijn deze bijwerkingen minder ernstig dan bijwerkingen van chemotherapie. Bij chemo worden alle delende cellen geblokkeerd, wat onder andere leidt tot haaruitval, hevige diarree, braken en andere, uiteenlopende maar altijd penibele toestanden, terwijl bij immunotherapie enkel het immuniteitssysteem aan het bitchen slaat. De bijwerkingen van immunotherapie zijn relatief eenvoudig te behandelen met cortisone, wat niet het geval is bij klassieke bijwerkingen van chemotherapie, wat immunotherapie minder hard maakt voor het lichaam.

De bijwerkingen van immunotherapie zijn relatief eenvoudig te behandelen

Stand van zaken en toekomst

Op dit moment bestaan er dus drie types immunotherapie: immuunceltherapie, vaccinatie en immunotherapie. Immuunceltherapie waarbij witte bloedcellen superkrachten krijgen en als ware helden het lichaam te redding schieten wordt nog niet gebruikt in ziekenhuizen, maar wel al getest op mensen, mét veelbelovende resultaten. De ontwikkeling van een vaccin dat ons tegen kanker zou beschermen staat nog in de kinderschoenen en levert nog niet de gewenste resultaten – de kanker trekt zich er voorlopig niets van aan. Tenslotte is er nog de “goede oude” immunotherapie waarbij gebruik gemaakt wordt van producten die de immuniteitssysteem boosten. Deze therapie wordt al langer gebruikt op patiënten en levert steeds betere resultaten: momenteel het trekt de vijfjaarsoverleving – het percentage mensen dat na vijf jaar nog in leven is – van twee naar twintig tot dertig percent op.

Het onderzoek naar deze types immunotherapie staat zeker niet stil en de methodes worden steevast verbeterd. Hoewel kanker helemaal voorkomen en genezen nog toekomstmuziek blijft, worden de prognoses bij deze ziekte steeds gunstiger. Als het onderzoek zo verder gaat is het dus niet ondenkbaar dat we over 30 jaar ook deze ziekte onder controle zullen hebben.