On the origin of

Wijngaard aangeduid op de 16de-eeuwse Van Deventerkaart

Wie vandaag in de tuin van de Sint-Pietersabdij vertoeft, kan niet om de wijngaard heen, die menigeen onder ons het water in de mond doet lopen. Maar in de middeleeuwen strekte die wijngaard zich veel verder uit, van aan het Sint-Pietersplein tot aan de Brug. Aan het woord: professor Economische Geschiedenis Erik Thoen, die zelf ook wel eens een glaasje rood kan smaken.

“Het was in de mode om je eigen wijngaard te hebben”

In de zevende eeuw stichten enkele noeste vromelingen de oude Sint-Pietersabdij gelegen op en vlakbij het huidige Sint-Pietersplein. “We vermoeden dat er al vrij snel nadien, wellicht begin negende eeuw, een wijngaard is aangelegd”, vertelt Thoen, “maar het eerste document waarin de wijngaard vermeld wordt, is een oorkonde uit 941”. Het document gaat uit van de toenmalige Graaf van Vlaanderen, Arnulf I, die als weldaad de Sint-Pietersabdij liet heropbouwen en terug schonk aan de monniken. Zij waren omwille van onrustige tijden enkele decennia voordien de abdij ontvlucht. De oorkonde getuigt hoe de graaf ook de wijngaarden terug had laten aanleggen: Graaf Arnulf geeft “_uineam quam secus monasterium restruxi et terram que ibi adiacet usque ad portum_” (of voor diegenen van wie het mondje Latijn geleerd in het middelbaar of van politicus BDW. tekort schiet: “de wijngaard die ik bij de abdij heb aangelegd en de grond die eraan grenst tot aan de portus_” (de _portus is de oude stadsnederzetting)).
Maar waarom kozen de monniken voor wijn? “Het was mode bij de rijke bevolkingsgroepen om zelf wijn te maken”, aldus Thoen. Dat verklaart al snel de grote hoeveelheid wijngaarden in het noordwesten van het middeleeuwse Europa. “De Sint-Pietersabdij was een van de belangrijkste abdijen van Vlaanderen. Vandaar dat ook zij hun eigen wijn wilden om bij speciale gelegenheden mee te pronken”. Maar of de wijn van goede kwaliteit was, daar heeft Thoen zo zijn twijfels bij. “De literatuur die er over bestaat, leert dat die wijn maar eens om de zoveel jaar echt drinkbaar was; maar goed, wijn kan je bewaren”, lacht Thoen. Er zijn ook enkele klimatologen die het bestaan van de wijngaarden in onze streken toewijzen aan de zogenaamde Medieval Warm Period, een tijdelijke warme periode in de middeleeuwen die haar hoogtepunt bereikte tussen 950 en 1200. “Maar die verschillen in temperatuur waren waarschijnlijk zo gering – sommigen zeggen zelfs dat ze er helemaal niet zijn geweest – dat het moeilijk is om dat voor waar aan te nemen”.

Wie zoekt die vindt ... wijngaarden!

In de loop van de vroegmoderne tijd, voor de Franse Revolutie, verdween de wijngaard stukje bij beetje en de precieze plaats en grootte blijven tot op de dag van vandaag een mysterie, maar door ijverig historisch onderzoek vallen de puzzelstukken op hun plaats. “De oorkonde zegt dat de wijngaard gelegen was bij de gebouwen van de oude abdij, maar waar dat precies is, weten we niet honderd procent zeker”. Volgens Thoen kan de plaats wel bij benadering afgeleid worden uit administratieve documenten van de abdij die dateren uit de latere middeleeuwen. Hierin vinden we duidelijk verwijzingen naar de wijngaard die zich moet hebben uitgestrekt langs kleine steegjes zoals de Wildensteeg en de Eiermanssteeg, die van de Sint-Pietersnieuwstraat naar de Schelde liepen en waar de huidige Hoveniersberg een restant van is. “De wijngaard was in de volle middeleeuwen heel wat groter dan nu en moet zich uitgestrekt hebben op de helling naar de Schelde vanaf de gebouwen van de oude Sint-Pietersabdij tot achter de Brug. We zouden hem dus moeten hebben kunnen zien liggen vanaf mijn bureau in het Ufo”, fantaseert Thoen luidop. “In 1975 heeft de Stad Gent dus maar een klein stukje heraangelegd van de middeleeuwse wijngaard.”

En voor wie nog een hobby zoekt en geïnspireerd is door de middeleeuwse Gentse monniken, grijp je kans, want de kunst van het wijn verbouwen is aan een ware revival bezig in onze contreien!